Όταν στέρεψε η Λαψίστα...Το γράψιμο, τα στοιχεία και τα ντοκουμέντα που παραθέτει στο σχετικό βιβλίο του ο εκπαιδευτικός και συγγραφέας Στέφανος Κωλέττας, έθεσε στην ουσία με τρόπο γλαφυρό και νοσταλγικό τους τρόπους που η ανθρωπότητα «κατακρεουργεί» και... καταναλώνει τους πόρους της, αλλά και τους ίδιους τους τόπους της! Γιατί βέβαια, η αποξήρανση και εξαφάνιση της λίμνης της Λαψίστας στα Ιωάννινα το 1958, είναι μόνο μια μικρή σταγόνα στην ιστορία και στη «γεωγραφία» ανάλογων «έργων» της ανθρωπότητας...

Το... θανατικό!

Στυμφαλία, Κωπαΐδα, Κάρλα και τόσα άλλα μέρη, έχουν να αφηγηθούν πολλά για εκείνες τις εποχές. Μια από τις πιο συγκλονιστικές «διηγήσεις» όμως, είναι αυτή που παραθέτει στο βιβλίο του ο Στέφανος Κωλέττας, περιγράφοντας τι συνέβη με τη λίμνη της Λαψίστας, όταν στις 4 Μαρτίου του 1958 το «έργο» της αποξήρανσης μπήκε σε εφαρμογή:

H αιωνιότητα έμεινε κατάπληκτη μπροστά σε τούτο το αποτρόπαιο και φρικιαστικό οικολογικό έγκλημα... Κι έτρεχαν τότε, θυμούμαι, οι κάτοικοι της Λαψίστας αλλά και των άλλων χωριών και γέμιζαν τσουβάλια ολόκληρα με ψάρια, χέλια και καραβίδες, κινούμενοι από απληστία περισσότερο, παρά γιατί τα είχαν ανάγκη. Μα μην μπορώντας να μεταφέρουν τόσο βάρος μέχρι τα σπίτια τους, τα ξαναπετούσαν μέσα στον βούρκο. Ετσι κι αλλιώς εκείνα ήσαν πλέον καταδικασμένα!

Οταν στέρεψε η Λαψίστα...

Παντού εγκλωβισμένα ψάρια, χέλια, καραβίδες, βατράχια κ.ά. Ηταν τόσο πολλά σε αριθμούς, μέσα στους θύλακες εγκλωβισμού τους, ώστε σχημάτιζαν σωρούς, το ένα πάνω στο άλλο, μην έχοντας χώρο να κινηθούν. Κι έβγαζαν τα κεφάλια τους, όσα έβρισκαν ευκαιρία, έξω από τα νερά και το βούρκο, γιατί εκεί μέσα δεν υπήρχε πλέον άλλο οξυγόνο να συγκρατήσουν στα βράγχιά τους. Οσα ήσαν από κάτω είχαν ψοφήσει από ασφυξία! Κι αυτά που ακόμη "ψυχορραγούσαν" ήσαν πιο άτυχα, γιατί ελπίδα για ζωή δεν υπήρχε και το μόνο που κατάφερναν, ήταν να παρατείνουν το ανατριχιαστικό τους μαρτύριο. Λασπόνερα και βούρκος παντού! Κι από πάνω οι άνθρωποι να συνεχίζουν να μαζεύουν, να γεμίζουν τα τσουβάλια και πάλι να τα αδειάζουν, γιατί αυτή ήταν η τελευταία τους ευκαιρία να ψαρέψουν, τόσο εύκολα, τη μεγάλη αφθονία....

Αποσύνθεση...

Ακόμη δεν είχε συνειδητοποιήσει κανένας τον πλούτο που χάθηκε για πάντα μέσα από τα χέρια τους. Ακόμη δεν έβλεπαν μέσα στο απέραντο αυτό "νεκροταφείο", ότι η φύση είχε ήδη αρχίσει την εκδίκηση της. Τα ψάρια, δυστυχώς, δεν έχουν φωνή. Κι όταν δεν έχεις φωνή και δεν μπορείς να εξωτερικεύσεις τον πανικό του επερχόμενου αποτροπιαστικού θανάτου, οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν ότι πεθαίνεις, παρότι βλέπουν Σιωπηλά υπέμειναν το αφόρητό τους μαρτύριο μέσα σ' ένα μακάβριο τοπίο. Και μήτε το χώρο ή την άνεση να σπαρταρίσουν δεν είχαν...Υστερα άρχισαν να ψοφούν ομαδικά κατά περιοχές, ανάλογα με την ποσότητα του νερού και τον αριθμό των ψαριών που είχαν εγκλωβιστεί. Και βρωμούσε ο τόπος ολόγυρα από την αποσύνθεση και το βούρκο, που είχε γίνει ένα με τα ψάρια. Ανθρωπος δεν τολμούσε να πλησιάσει πλέον εκεί, από τη δυσοσμία και τη σήψη. Και κανένας δεν βρέθηκε να φωνάξει για τη μεγάλη "γενοκτονία"! Μήτε δημοσιογράφος, μήτε λογοτέχνης, μήτε ποιητής, μήτε συγγραφέας να γράψει κάτι τι.... Μήτε ζωγράφος, μήτε φωτογράφος ν' «απαθανατίσει» την απέραντη εικόνα του αργού θανάτου.Ποτέ δεν έμαθε ο κόσμος της εποχής εκείνης το μεγάλο έγκλημα που διαπράχτηκε στη λίμνη της Λαψίστας, γιατί από κανέναν δεν δόθηκε καμιά δημοσιότητα στο ζήτημα αυτό.Από το άλλο μέρος, οι κάτοικοι της Λαψίστας και των περιχώρων, το μόνο που ονειρεύονταν και προσδοκούσαν τότε, ήταν πώς και πότε θα μπορέσουν να πάρουν κάποια στρέμματα παραπάνω, να μεγαλώσουν τις περιουσίες τους, ν' αυξήσουν τις σοδειές τους... Και το ανοσιούργημα συντελέστηκε, δίχως φωνή, δίχως διαμαρτυρία, μήτε από τις υδρόβιες κοινωνίες, μήτε από τους ανθρώπους της περιοχής.Οσα από τα είδη της ιχθυοπανίδας στάθηκαν τυχερά και μπόρεσαν να εισχωρήσουν, κατά την αποστράγγιση των νερών, στην κεντρική τάφρο ή στα δευτερεύοντα αποστραγγιστικά αυλάκια, κατάφεραν να παρατείνουν τη ζωή τους για 10-15 χρόνια ακόμη, όσο δηλαδή το νερό δεν είχε ακόμη μολυνθεί από τα λύματα και

τα απόβλητα.

Απέραντος χαλασμός....

Το ίδιο τυχερές στάθηκαν και πολλές από τις καραβίδες και κάποια χέλια, που βρέθηκαν από τύχη μέσα στην τάφρο, καθώς αποστράγγιζαν τα νερά. Τα περισσότερα χέλια χάθηκαν, κατά τη βίαιη έξοδο των νερών από τη σήραγγα. Αλλα κατέφυγαν στη Λίμνη των Ιωαννίνων και άλλα παγιδεύτηκαν μέσα στο βούρκο και συλλαμβάνονταν σε μεγάλες ποσότητες από τους περίοικους... To «Στοιχειό της λίμνης» έκλεισε για πάντα το στόμα του και εκείνο το παρατεταμένο υπόκωφο βογγητό του δεν πρόκειται να ξανακουστεί ούτε να κεντρίσει ξανά το ενδιαφέρον των ερευνητών. Τα βατράχια πανικόβλητα πηδούν; γυρεύοντας τόπους με βλάστηση και νερά. Τελικά αποφασίζουν να συγκεντρωθούν κι αυτά - όσα απόμειναν - μέσα στην αποστραγγιστική τάφρο και στα αυλάκια.Τα νούφαρα ήσαν τα πρώτα είδη της χλωρίδας που εξαφανίστηκαν. Ακολούθησε η ρεζίνα, τα παπύρια και ολόκληρη η αλυσίδα των υδρόφιλων λιμναίων και ελόβιων φυτών.... Η ορνιθοπανίδα, όπως ήταν φυσικό, αφού καταστράφηκε η άλλοτε τροπική χλωρίδα της λίμνης, εξαφανίστηκε για πάντα από τον υγρότοπο της Λαψίστας.Πάνε οι ατελείωτες φαλαρίδες, τα γέσια, τα παπιά, τα γκαζάκια, τα μπιχριά, οι χουλιαρομύτες. Πάνε κι οι βουτηχτάρες κι οι αγριόχηνες, τα παλάζια, τα μπεκατσίνια και τα τσαΠού να φωλιάσουν, πού να γεννήσουν και πού να βρουν καταφύγιο; Οι εκατοντάδες πελαργοί, που άσπριζαν άλλοτε τα λιβάδια και τα τέλματα δεν ξαναφάνηκαν ποτέ πια. Για χρόνια έχασκαν άδειες οι φωλιές τους και μάταια τους περίμεναν να επιστρέψουν. Μονάχα ένα - δυο ζευγάρια έρχονται τώρα....Θάνατος απέραντος και χαλασμός σε όλη την έκταση του υγροσυστήματος. Το έδαφος είχε σχιστεί παντού με μεγάλες και βαθιές χαραμάδες, όντας άνυδρο πια, ιδιαίτερα όπου κυριαρχούσε η αργιλική σύσταση του. Τίποτε δεν απόμεινε που να θυμίζει ότι εδώ μόλις χθες ήταν μια πλουσιότατη λίμνη, με το δικό της κόσμο, με τους δικούς της νόμους;Σε όλη της διάρκεια της δεκαετίας του 1960 και τα πρώτα χρόνια της 10ετίας του 1970, εξακολουθούσε να υπάρχει μια μορφή υδρόβιας ζωής, σε μικρογραφία, μέσα στην κεντρική τάφρο και σε κάποια αυλάκια. Ομως, η μόλυνση, η ρύπανση και τα απόβλητα πολλών μονάδων, εγκαταστάσεων, διοχετεύονταν στην κεντρική τάφρο, αφού αυτή ήταν η πιο εύκολη και η πιο συμφέρουσα λύση!

Πρώτες, σαν πιο ευαίσθητες, αποδεκατίστηκαν, σε ελάχιστο μόνο χρονικό διάστημα, όλες οι καραβίδες, κι ακολούθησαν τα ψάρια και τα υπόλοιπα είδη».

ΤΟ ΓΝΩΡΙΖΑΤΕ;

Οι δύο δεκαετίες του '60 και του ΄70 ήσαν τα τελευταία χρονικά περιθώρια, που δόθηκαν σαν προθεσμία να "επιβιώσουν" τα εναπομείναντα είδη της ιχθυοπανίδας, για να επέλθει τελικά ο ολοκληρωτικός αφανισμός τους.Aπόμειναν κάποια βατράχια, μερικές νεροχελώνες και λίγα νερόφιδα! Ετσι αφανίστηκε για πάντα η λίμνη της Λαψίστας, όπως άλλωστε συνέβη και με τόσες άλλες λίμνες της χώρας μας.Eντελώς απαρατήρητα και αθόρυβα... Κανένας δεν συγκινήθηκε. Και μια φωνή διαμαρτυρίας δεν ακούστηκε, και τίποτε δεν έχει γραφεί...

Δημήτρης Στριλάκος